Kolik bir klinik bulgudur. Kolik çeşitleri, teşhis ve tedavisi nasıl yapılır?
Çeşitli faktörlerin neden olduğu sancı olayları, at yetiştiriciliğinde sık karşılaşılan, şiddetli klinik durumlara ve ölüme neden olabilen bir durumdur.
Sancı
Mide bağırsak kanalı veya diğer organlarda meydana gelen ağrı duyusunu tarif etmede kullanılan genel bir terim olup, at yetiştiriciliğinde karşılaşılan en yaygın problemlerden biridir.
Sancı vakaları başlıca mide bağırsak kanalı ve mide bağırsak kanalı kökenli olmayan sancılar olarak iki temel kategoriye ayrılarak incelenebilir. Son yıllarda yapılan epidemiyolojik çalışmalarda, sancının multifaktöriyel özellikte ve kompleks yapıda olduğu ifade edilmektedir.
Çoğu sancı vakası kendiliğinden veya medikal olarak düzeltilebilmesine rağmen, cerrahi müdahalenin endike olduğu az orandaki olay (%7-10) ölümle de sonuçlanabilir.
Kolik Çeşitleri
- Tıkanıklık (impact / obstruksiyon)
- Bağırsak Hareketlerindeki Artış (Spazmodik Kolik)
- Fazla Gaz Oluşumu (Gaz / Timpanik Kolik)
- Bağırsak Hareketlerinin Olmaması (İleus)
- Bağırsağın Kendi İçerisine Doğru Katlanması (İntususepsiyon)
- Fıtıklaşma (Intestinal Hernia)
- Ekseni Etrafında Dönme (Torsiyon)
- Ülser Oluşumu (Ülserasyon)
- Enfeksiyon (Enteritis)
- Kan Akımının Engellenmesi (Stangulasyon)
- Normal Pozisyonunda Farklı Bölgede Bulunma (Deplasman)
Hazırlayıcı Faktörler
Atlarda;
- Midenin küçük hacimli ve kusmaya elverişli olmaması,
- Bağırsakların uzun olup yer yer daralma-genişleme göstermesi,
- Mezenteriyumun gevşek ve sekumun kör bir kese şeklinde oluşu,
- Ayrıca sindirim kanalını innerve eden sinirlerin termik, şimik ve meteorolojik değişimlere çok hassas olması, atları sancı olaylarına karşı predispoze kılmaktadır.
1. Cinsiyet
Bazı sancılar cinsiyetle alakalı olarak ortaya çıkmakla birlikte (Ör: inguinal fıtıkların neden olduğu sancılar erkeklerde, uterus torsiyonu ve ovarial sancılar ise dişilerde gözlenir), bazı bildirimlerde sancı oluşumu ile cinsiyet arasındaki ilişkinin belirgin olmadığı ifade edilmiştir.
2. Yaş
Yaş ile sancı arasındaki ilişkiyi belirlemeye yönelik yapılan çalışmalarda değişik sonuçlar saptanmıştır. Bir çalışmada 6 aylıktan küçük taylarda sancı riskinin az olduğu bildirilmesine rağmen, başka araştırmalarda bu yaş grubunda özellikle invaginasyon, ince bağırsak lezyonları ve obstruksiyonların çok görüldüğü belirlenmiştir. Bir literatürde ise 2-10 yaş grubundaki atlarda sancı görülme riskinin fazla olduğu ifade edilmiştir.
3. Irk
Bazı araştırmalarda safkan İngiliz atlarının yüksek sancı riski taşıdıkları ve Arap atlarında sancı riskinin az olduğu, aksine bazı çalışmalarda ise Arap atlarında sancı riskinin yüksek olduğu belirlenmiştir. Dorsal kolon yer değiştirmelerinin sıcak kanlı at ırklarında, kısa kolon pekliklerinin poniler, Arap ve Amerikan minyatür atlarında ve enterolitlerin Arap atlarında görülme ihtimalinin yüksek olduğu saptanmıştır.
4. Parazitler
Her ne kadar modern antelmentiklerin kullanılmaya başlanmasıyla parazitlerin neden olduğu sancı olayları azalsa da, günümüzde hala Strongylus vulgaris ve Anaplocephala perfoliata’ya bağlı sancı olaylarıyla karşılaşılmaktadır.
5. Aktivite Seviyesi
Yoğun aktivite sancı riskini arttıran bir etken olmasına rağmen yapılan bir çalışmada atın aktivitesi ile sancının ortaya çıkması arasında bir ilişki saptanamamıştır.
6. Kemirme (Cribbing)
7. Hava Durumu / İklim Değişikliği
8. Rasyon İçeriği ve Değişikliği
9. İçilebilir Suya Erişim
10. Padokta Geçirilen Zaman
11. Padok Şartları
12. Ahır Şartlarındaki Değişiklikler
13. Taşıma
14. Dental Bakım
Sancılı Atlarda Muayene Parametreleri
Sancılı bir atta kesin teşhis ve buna bağlı olarak uygulanacak tedavinin etkinliği açısından anamnez bilgileri, klinik ve fiziki muayene bulguları dikkate alınması gerektiği ifade edilmektedir.
- Beden Isısı Kontrolü
- Kalp ve Solunum Frekansı
- Nazogastrik Sonda Uygulaması
- Mukozaların Kontrolü
- Abdomenin Kontrolü
- Abdominal Sıvı Analizleri
- Rektal Muayene
- Rutin Kan Testleri
- Ultrasonografi-Radyografi
- Dışkı Muayenesi
Kaynak:
- Ömer KIZIL, Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi İç Hastalıklar Anabilim Dalı http://veteriner.fusabil.org/pdf/pdf_FUSABIL_546.pdf
- Atlarda Sancı, Veteriner Hekim Zeynep Özer, TJK Bursa Osmangazi Hipodromu At Hastanesi
