Bu yazımda sizlerle her yaş, ırk ve cinsiyetteki atta görülebilen bir problemi paylaşacağım; yemek borusu tıkanıklığı.
Genelde direkt olarak yaşamı tehdit etmeyen bir durum olmakla birlikte, yemek borusu tıkanıklığı yine de acil durum olarak değerlendirilmelidir. Hafiften başlayarak şiddetliye kadar farklı belirtilere sebep olabilen bu durum, özellikle tıkanıklık sırasında yol açtığı komplikasyonlar nedeniyle ciddi şekilde ele alınmalıdır.
Atlarda şekillenen tıkanma durumları insanlara göre daha farklıdır. Literatürde ‘choke’ olarak geçen bu durum, insanlarda soluk borusu girişine besin maddesi takılması ve nefes almanın engellenmesini ifade ederken atlarda yemek borusu içerisinde tıkanıklığı ifade eder. At tarafından ağza alınan besin maddesi normal şartlarda kassal bir yapı olan yemek borusu boyunca ilerler ve mideye ulaşır. Herhangi bir sebepten dolayı bu ilerleme engellenirse de yemek borusunun bir bölümünde alınan besin maddesi takılır ve tıkanıklığa sebep olur.
Atlar, birçok farklı sebep nedeniyle yemek borusu tıkanıklığına maruz kalabilirler. Kuru ot ve tane yem bu duruma yol açabileceği gibi elma, pancar küspesi, mısır koçanı gibi besin maddeleri de sebepler arasındadır. Taylar ve küçük boyutlu atlarda ise sebep genelde talaş yemeye bağlı tıkanıklıktır.
Bu konu ile ilgili yanlış bilinen bilgilerden biri de sadece büyük hacimli besin maddelerinin yemek borusunda tıkanıklığa sebep olduğudur. Tane yemler ve özel karışım yemler de tıkanıklığa sebep olur. Bunun nedeni de bu besin maddelerinin bazılarının atın salyası ile ıslandıktan hemen sonra hacim olarak genişlemesidir. Pelet yemler ve pancar küspesi bu konuda en dikkat çeken örnekler arasındadır. Kuru ot da yemek borusu tıkanıklığına sebep olabilir. Bazen atlar büyük bir parça kuru otu ağızlarına alıp tam olarak çiğnemeden yutmaya çalışırlar ve bu da yemek borusunda tıkanıklığa neden olur.
Bazı atlar özellikle yemek borusunda tıkanıklık yaşamaya yatkındırlar. İleri yaşlı atlar, diş kaybı olan atlar, diş problemi yaşayan atlar, genetik veya gelişimsel olarak çene ve ağız problemi yaşayan atlar bu kategoriye girerler. Ayrıca bazı atlarda da yemlerini çabuk tüketme isteği vardır. Bu atlar da risk kategorisindedir.
Sakinleştirici etkisi altındaki atların tam olarak uyanmadan yem ya da ot yemesine izin verilmesi de yemek borusu tıkanıklığının sebeplerinden biridir.
[ilgilikarti2 id=”1546″]Atlarda Yemek Borusu Tıkanıklığı Belirtileri
Besin maddesi ya da suyu yutkunma zorluğu ya da yetersizliği en sık görülen belirtilerdir. Bazı atlar bu durumdayken su içmeye çalışır ve başarısız olurlar. Bunun sonucunda da öksürük ve burun deliklerinden su ve/veya besin maddelerinin geldiği görülür. Ayrıca görülen önemli belirtilerden biri de kafa ve boyunun sık sık öne uzatılıp pozisyon değiştirilmesidir. Çoğu at bu durumda stresli bir hal alsa da bazı atlar depresif hal alabilir. Yemek borusu tıkanıklığına maruz kalan atlar genelde yutkunmak için birçok girişimde bulunur. Bunun sonucunda su ya da besin maddesi soluk borusuna geçerek aspirasyon pnömonisi’ne sebep olabilir. Pnömoni belirtileri genel olarak 24-48 saat içerisinde ortaya çıkar ve bu durumunu yaşayan atlarda yüksek ateş görülebilir, genelde sistemik olarak tedavi edilmeleri gerekir.
Atlarda Yemek Borusu ile Karşılaşıldığında Ne Yapılmalı?
Atınızın yemek borusu tıkanıklığı yaşadığını düşünüyorsanız ilk olarak aciliyetle veteriner hekiminizi arayıp bilgi verin. Daha sonra ahırdaki yem, ot ve suyu dışarı çıkarın. Bazı atlarda yem ve su dışarı çıkarıldıktan sonra talaş yeme eğilimi görülebilir. Bu durumda atınıza ağızlık takmanız ya da altlığı da ahırdan çıkarmanız gerekebilir.
Atlar bu durumda su içemediklerinden çok hızlı bir şekilde dehidre (vücutta şekillenen su kaydı) olabilirler. Bunun yanında atlar elektrolit de kaybettiğinden vücuttaki asit-baz dengesi bozulabilir. Bu durumda veteriner hekiminiz damar içi sıvı tedavisine başlamayı öngörebilir.
Veteriner hekiminizi beklerken atınıza kesinlikle su içirmeyi veya ağız yoluyla herhangi bir şey vermeyi denemeyin. Bu, daha büyük sorunlara yol açabilir.
Veteriner hekim muayene sırasında atın genel durumu, tıkanıklığın büyüklüğü ve yerini tespit eder. Ayrıca aspirasyon pnömonisi durumu olup olmadığından emin olur.
Veteriner hekiminiz burun meri sondası kullanmayı gerekli görebilir. Bu durumda veteriner hekiminiz plastik bir hortumu atınızın burun deliklerinden birine sokar ve boruyu yemek borusuna ilerletir. Burun meri sondası belirli bir noktadan sonra ilerleyemezse yemek borusunda tıkanıklık olduğu anlaşılır.
Röntgen çekilmesi de kullanılan tanı yöntemleri arasındadır. Ayrıca imkan varsa endoskopik muayene ile yemek borusu kamera ile incelenebilir. Bazı durumlarda yemek borusunun elle muayenesi de tıkanıklık olduğuna işaret edebilir.
Atlarda Yemek Borusu Tıkanıklığı Tedavisi
Erken teşhis edilen hafif tıkanma vakalarında genelde atlara hafif sakinleştirici verilip yemek borusu kaslarının gevşemesi ve tıkanıklığın sebebinin kendiliğinden ilerleyip mideye ulaşması sağlanabilir.
Bu tedavi sonuç vermezse daha önce bahsettiğim burun meri sondası kullanılır.
Veteriner hekim tarafından burun deliğinden sokulan sonda, tıkanmanın olduğu noktaya ulaştırılır. Bu noktada veteriner hekim sondanın dışarıda kalan ucundan su ve kayganlaştırıcılar göndermeye başlar. Bu işlem uzun zaman alabilir çünkü çok fazla su ve kayganlaştırıcı gönderilmesi durumunda fazlalık miktar geri gelip soluk borusuna kaçabilir ve yine aspirasyon pnömonisine yol açabilir. Bu neden veteriner hekiminiz yavaş ilerlemeyi tercih edecektir. Bu durumda atınız sakinleştirici etkisi atlında olacaktır. Genelde bu yöntem ile sorun çözülüp tıkanıklık açılır.
Ayrıca veteriner hekiminiz bir hormon olan oksitosin enjeksiyonunu da tercih edebilir. Oksitosin, düz kaslarda gevşemeye neden olur ve yemek borusunda tıkanıklık oluşan kısmın gevşemesini sağlayabilir. Eğer bu yöntem de yeterli olmazsa özofogastomy denilen yemek borusunun tıkanıklık bulunan kısmının cerrahi olarak açılarak parçanın çıkarılması yöntemi düşünülebilir ancak bu yöntemde başarı oranı çok düşük olduğundan tercih edilen bir yöntem değildir.
Yemek borusundaki tıkanıklık açıldıktan sonra atınızın endoskopik muayeneden geçirilmesi önemlidir. Tıkanma yaşanan bölgede tahriş ve ülser şekillenmiş olabilir ve bu durumda daha büyük hasar oluşmaması için önlem alınmalıdır. Eğer hasar varsa atınıza bir süre yem verilmemesi ya da mash dediğimiz ıslak yemle beslenmesi tavsiye edilebilir.
Nasıl Önlem Alınır?
Öncelikle atınızın düzenli ağız ve diş muayenesini yaptırmanız önerilmektedir. Bu sayede diş ya da ağız problemi yaşayan atların besin maddelerini tam olarak çiğnemeden yutmaya çalışmalarının önüne geçilmiş olur.
Kolaylıkla çiğnenebilen ot ile besleme de alınabilecek önlemlerden biridir. Kuru kaba ot ile beslenen atlar yemek borusu tıkanıklığı yaşamaya daha yatkındır.
Yemini hızlı tüketme eğilimi olan atlar için de bazı önlemler alınabilir. Bunun için de ahır içerisine otun içine konulup atların otu küçük parçalar halinde çekip alabileceği ot askıları, yem kabının içerisine büyü taş parçaları konulması, atın yem rasyonunun tekrar düzenlenmesi uygulanan yöntemler arasındadır.
- At Hastalıkları ve Sağlığı bölümündeki diğer yazılarımızı da okuyabilirsiniz.
