Spor türleri ve gereksinimler kişiden kişiye dönem dönem değişiklikler arz ediyor. Ülkemiz ölçeğinde yani Türkler açısından bakıldığında bazı kavramların açık ara Türklerin her dönem yaşamında yer kapladığını görüyoruz. İşte onlardan bir tanesi de üzengi. İşte bu noktada üzengi nedir sorusuna bilmeyenler açısından yanıt vermek gerekir ise ata tutunmayı yarayan binicilik malzemelerinden birisidir.
Türklerin ata sporlarından bir tanesi at binmek olduğu için de üzengi Türkler açısından yüzlerce yıldan bugüne değin hayati önem taşımıştır. Zira gerek spor olarak, gerek gündelik yaşamda farklı nedenlerden dolayı at kullanılır iken daima kullanılmıştır.
Bu temel girişten sonra üzengi demek gerek at, gerek ise benzer tarzda olan hayvanlara binerken eyerin iki yanında bulunan demir halkaya verilen isimdir. Kişinin kulağında yer alan üzengi kemiğine benzediği içinde bu isim verilmektedir.
Üzenginin İcadı Nasıl Olmuştur
Üzengiyi kim buldu konusu oldukça tartışmalıdır. Lakin tarihsel süreç olarak ele alındığında bazı kaynaklarda M.S 4. ve 5. yy’da ilk olarak Çin’de kullanıldığı öne sürülmektedir. Fakat ünlü Türkolog Peter Golden üzenginin ilk defa Kök-Türkler tarafından icat edildiğini ileri sürer. Bir diğer Türkolog, Macar Rona-Tas ise yaptığı arkeolojik ve dilsel çalışmalara göre metal üzengilerin Kök-Türkler’den daha önce icat edilmiş olamaz demektedir.
15. yüzyıl dönemine gelindiğinde ise artık Osmanlılar için üzengi yapımı başlı başına bir iş ve zanaat olarak karşımıza çıkar. Sonraki dönemlerde de başta Almanya olmak üzere Avrupa ülkelerinde de binicilik sporunda etkin bir biçimde kullanılarak süreç bugüne kadar hız kesmeden gelir.
Bu konuda ile alakalı Mutlu Kahraman’ın detaylı araştırmasını okuyabilirsiniz.
Üzenginin Binicilikte Önemi
At birçok filmde de görüldüğü ya da binenlerin de çok iyi bildiği üzere zorlu bir hayvandır. Binicinin yarışlarda bindiği atı kontrol edebilmesi için mutlaka üzengi kullanması gerekir. Ayrıca üzengi kullanan binici çok daha rahat hareket eder.
Biniciler üzengi kullanırken kayış ile eyerle arasındaki bağlantı sağlanır. Uzunluk kısalık ayarlaması da son derece önemlidir ve binicinin bacak boyuna uygun yapılması gerekir. Aksi halde yarışlarda istenen performans alınamayabilir.
Üzengi Kullanmanın Avantajları
Atı ilk çıkış amacı ile ehlileştirmek için kullanılan üzengiyi kullanmanın günümüzde birçok avantajı vardır. Bu avantajlardan bazıları şunlardır:
- Kim kullanırsa kullansın, ister usta bir jokey, ister sıradan bir ata binen kişi at üzerinde denge kurmasına olanak verir.
- Özellikle yarışlar açısından ele alındığında hareket ve manevra kabiliyetini artırır.
- Cirit bir başka ata sporumuz yapılıyor ise üzengi sayesinde daha kolay ve rahat bir biçimde nişan atılması sağlanabilir.
- Yine ciritte sarsıntısız hareketler yapılabilir.
- Atın ağırlığının diğer kullanılan kılıç ve mızrakla dengelenmesini sağlar ki bu da sporcunun başarısını artırır.
Üzengi Yapımının İncelikleri
Üstte de ifade edilmeye çalışıldığı gibi bu iş bir zanaattır. Yani ciddi bir emek, sabır ve ustalık ister.
-
- Üzengi çelik, gümüş, pirinç, bakır gibi sert madenlerden yapılır.
- Kendi içinde yapımında doğru bir biçimde kullanılması için bir matematiği vardır. O yüzden hassas bir iştir.
- Bunun yanında gerekli biçim verildikten sonra üzerine çiçek vb. desenler yapılır.
- Üçüncü aşamaya gelindiğinde üzerine civa madeni sürülerek parlatma yapılır.
- Kullanım amacına göre iki farklı tipte yapılır. Standart olanları gündelik yaşamda ata binenler kullanır iken jokey yani biniciler için yapılanların ise daha ince ve daha hafif olmasına dikkat edilir.
