Atların davranışları, çevrelerine verdikleri tepkilerin bir toplamı olarak tanımlanır. Bu çevre; diğer atlar, insanlar ve günlük yaşantılarında sık karşılaştıkları olaylar (bakım, yönetim, beslenme) ve varlıkları içerir.
Atların davranışları, kalıtsal yapıları, sinir ve hormonal sistemleri ve önceki deneyimlerine göre şekillenir. At davranışları, normal ve anormal olarak ikiye ayrılır.
Atların normal ve anormal davranışlarını bilmek, onların yönetimi, eğitimi ve performansı açısından çok önemlidir. İyi yönetim, atların normal davranış sergilemesini sağlarken, kötü yönetim anormal davranışlara yol açabilir ve diğer atların huzurunu bozabilir.
Atların Normal Davranışları
Atlarda normal davranışlar 10 ayrı başlık altında incelenecektir.
Kavga (Dövüş)
Cinsel olgunluğa ulaşmış ve farklı tavlalarda yetiştirilmiş aygırlar ilk kez bir araya getirildiklerinde birbirleri ile şiddetli bir şekilde kavga ederler. Aygırlar birbirlerini ısırırlar ve tekmelerler. Isırmalar genellikle baş, boyun, omuzlar ve ön bacaklarda olur. Kavgalarda ölümler ender olarak görülür. Kavga, birinin vazgeçmesine kadar devam eder, ısırık yaraları ve tekme izleri ile sona erer.
Kısraklar arasındaki kavgalar daha kısa sürer ve daha az yaralanmalara neden olur. Kısraklar arasında sosyal bir hiyerarşik düzen kurulunca kavgalar sona erer.
Taklit
Taklit davranışı, yılkı (sürü) içerisinde bulunan atların müşterek hareket etmesidir. Yılkı içerisinde bir atın değişik bir hareket yapmasına bağlı olarak, yılkının diğer bireyleri de aynı hareketi yaparlar. Genellikle korkak ve ürkek atlar daima yılkının en gerisinde dururlar ve en arkadan diğer atları takip ederler. Böyle atlar kesinlikle yılkının ön kısmına geçmezler.
Arkadaşlık
Atlar kendi yılkı ya da tavla arkadaşlarına özel bir ilgi gösterirler ve bazı atlardan uzak dururlar. Örneğin, bir arabaya beraber koşulan iki at, bir at topluluğunun otladığı çayıra salınırsa, bu iki at otlarken birbirlerinden ayrılmazlar.
Analık
Çiftlik hayvanları içerisinde yavrusuna en fazla analık ilgisini gösteren hayvan türü attır. Bir kısrak, herhangi bir olay nedeni ile kendi tayı rahatsız edildiğinde sinirlenir ve tepkisini kişneyerek belli eder. Herhangi bir nedenle taylarından ayrıldıklarında kişneyerek tayı ile iletişim kurar. Tay tekrar anasının yanına getirildiğinde hemen memesini emmesine izin verir.
Eğer kısrağın tayı katır (erkek eşek x kısrak) ise, bu kısrağın taya daha fazla sevgi ve ilgi gösterdiği tespit edilmiştir.
İnceleme (Araştırma)
Taylar, ergin atlara göre çevreyi incelemeye çok daha fazla meraklıdır. Taylar merada ve tavlada zamanlarının önemli bir bölümünü çevreyi inceleyerek ve cisimleri koklayarak geçirirler. Taylar büyüdükçe bazı cisimlerden korkmaya başlarlar ve hatta kendi seyislerinden bile kaçarlar. Böyle bir durum ile karşılaşıldığında tayın arkasından koşulmamalıdır. Tay kaçtıktan sonra belli bir uzaklıkta durur, geldiği yöne doğru bakar, çevreyi inceler ve tekrar geri döner.
Kısraklar, taylarının inceleme meraklarından ve korkmalarından rahatsız olurlar ve sinirlenirler.
Seksüel
Kısraklarda östrüs belirtileri önemli seksüel davranışlardır. Bu davranışlar; vulvanın gevşeyip yumuşaması, az miktarlarda sık sık idarar yapma, diğer kısraklara sataşma, açık bir arkadaşlık arzusu, vulvadan hafif bir müköz akıntı, aygırın koklamasına ve ısırmasına müsaade etme, arka bacakları açma, kuyruğu yukarı ve yana doğru kaldırmaktır.
Aygırlar, kısraklara kişneyerek ve vulvalarını koklayarak kur yaparlar. Bu kur yapma olayını, üst dudakların dışarı kıvrım yapılması takip eder ve dişleri ile sağrılarını çimdiklerler.
Barınak Arama
Atlar, sıcak ya da soğuk hava şartlarına çok hassas değillerdir. Kış aylarında bedenleri kaba tüyler ile kaplanır. Fırtınalı havalarda ağaç altlarına veya tepe arkalarına sığınırlar. Fırtınanın estiği yöne arkalarını dönerler. Yerlerin karla kaplı olduğu aylarda, tırnakları ile karı eşerek yiyecek bulurlar.
Sağlık
Sağlıklı bir at; canlı atik ve rahattır. Yemini iştahla yer, deri ve kıllar parlak, deri esnek ve kıvrım yapabilir derecede yumuşaktır. Gözler parlak ve göz kapaklarının mukozaları pembe renkli, rektal normal beden sıcaklığı 38C (37.2C – 38.2C) normal nabız sayısı dakikada 32-44 ve normal solunum sayısı ise dakikada 8-16’dır.
Görme
Atlar, hem tek gözle (monoküler), hem de iki gözle (binoküler) görme yeteneğine sahiptir. Diğer bir deyiş ile atlarda her göz bağımsız olarak ayrı bir cismi görebilir. Bu durum atlara yanlardan, önden ve arkadan panoramik bir görüş sağlar. Atlar, bir cismi net bir şekilde görmek istediklerinde ise yüzünü o cisme çevirir. İki gözünü birden kullanarak insanlarda olduğu gibi binoküler bir görüş sağlar.
Atların göz mercekleri esnek değildir. Retinanın alt kısmı üst kısmına göre göz merceğine daha yakındır. Bu nedenle, bir cisme değişik uzaklıklardan odaklama (fokus) yapabilirler. At, bu odaklamayı başını aşağı indirerek ya da yukarı kaldırarak cismin görüntüsünü retine üzerine düşürür. Bu yöntem ile, cismin uzaklığına göre odaklama yaparak net bir görüntü elde eder.
- Atların nasıl gördüğünü merak ediyorsanız At Eğitimi #2 Atların Kavrama Yeteneği konulu yazımızı okuyarak daha fazla bilgi sahibi olabilirsiniz.
Atlar, bir cismin uzaklığını çok iyi ayarlayabilirler. Buna en iyi örnek atın yüksek bir engeli aşmasıdır. Konkur atları, üzerinden atlayacağı engelin uzaklığını ve sıçrayacağı noktayı kolaylıkla ayarlayabilir.
Görme davranışları ile ilgili bir diğer önemli özellik de atların karanlıkta iyi görmeleridir. Karanlıkta bir kedi kadar iyi görmeseler bile bir insandan daha iyi görürler. Bu özellikleri nedeni ile atlara gece rahatlıkla binilebilir. Eğer at, gece geçeceği yolu biliyorsa, bu yoldan veya araziden daha önce geçmiş ise, karanlıkta hiç görme sıkıntısı çekmez.
Uyuma
Atlar, ayakta dinlenirler ve uyurlar. Ayakta uyuma “Lacertus Fibrosus” adı verilen ve hareketsiz duruş halinde omuz ekleminin fiksazyonuna yardımcı olan, M. Biceps Brachii’nin yapısındaki birçok dahili kirişciklerinin birleşmesi ile oluşmuş kuvvetli bir kiriş (Ligament) yardımı ile olur. Atlar bazen güneşli havalarda güneşin sıcaklığından yararlanmak için yere yatarlar.
Atlar, sığırlar ve koyunlara oranla daha az uyurlar. Genelde günün yedi saatini uyku ile geçirirler. Fakat kesintisiz olarak yedi saat uyumazlar. Bu yedi saat kesintilidir ve muntazam değildir. Uykunun süresi açlığın derecesine ve çevre sıcaklığına bağlı olarak değişir. Atlar genelde uyumak için günün en sıcak saatlerini tercih ederler.
Atlarda Anormal Davranışlar
Atlarda anormal davranışlar genellikle bakım-yönetim ve beslenme hataları sonucu şekillenir. Bunlara ek olarak atın uzun süre tavla ya da boks içerisine kapatılıp, yeterli çevre şartları (bakım ve beslenme) yerine getirilmeden yüksek bir performans (iş-yarış) için zorlandığı durumlarda da anormal davranışlar gelişir.
Bütün bu anormal davranışlar, atın doğasına uygun olan hareketlerin engellenmesi ve kötü yönetim sonucu oluşurlar. Anormal davranışlar ile uğraşmak ve özellikle de yaşlı atlarda bu anormal davranışları düzeltmek çok zordur.
Başlıca anormal davranışlar şunlardır;
Homoseksüel Davranışlar
Uzun süre aynı cinsiyetteki atların bir arada bulunması, homoseksüel davranışların şekillenmesine neden olabilir. Bu durum, hormonel dengesizliklerden veya sosyal etkileşimlerden kaynaklanabilir.
Yem Çalma ve Çiğnemeden Yutma
Atların yemleri çiğnemeden yutması veya diğer atların önünden yem çalması. Bu davranışlar, stres, yetersiz beslenme veya rekabetten kaynaklanabilir.
Başlık, Yular, Kantarma ve Gem Çıkarma
Atların başlık, yular, kantarma veya gemi çıkarmaya çalışması, huzursuzluk veya rahatsızlık belirtisidir. Uygun olmayan ekipman veya kötü deneyimler bu davranışa yol açabilir.
Tekmeleme
Atların arka ayaklarıyla tekme atması, genellikle savunma, korku veya itaatsizlik belirtisidir. Bu davranış, atın kendini tehdit altında hissettiğinde ortaya çıkabilir.
Kuyruk Sokumunu Sağa Sola Sürme
Atların kuyruk sokumlarını sağa sola sürtmesi, rahatsızlık veya kaşıntı belirtisi olabilir. Parazitler veya cilt problemleri bu davranışa yol açabilir.
Tahta veya Odun Kemirme (Pika)
Atların tahta veya odun gibi yenmeyen maddeleri kemirmesi, beslenme eksiklikleri, can sıkıntısı veya stres belirtisi olabilir.
Geri Geri Gitme
Atların geri geri gitmesi, huzursuzluk, korku veya itaatsizlik belirtisidir. Bu davranış, atın yönlendirilmesine direnç gösterebilir.
Şaha Kalkma
Atların ön ayakları üzerinde şaha kalkması, genellikle savunma veya itaatsizlik belirtisidir. Bu durum, korku veya kontrolsüzlükten kaynaklanabilir.
Ön Ayaklar ile Vurma
Atların ön ayaklarıyla vurması, savunma veya agresyon belirtisi olabilir. Bu davranış, tehdit algılandığında ortaya çıkabilir.
Ürkme
Atların aniden ürkmesi, çevresel değişiklikler veya ani sesler gibi faktörlerden kaynaklanabilir. Bu davranış, korku ve güvensizlik belirtisidir.
Kaçma
Atların ani hareketlerle kaçması, korku veya tehdit algısından kaynaklanabilir. Bu davranış, çevresel faktörlere bağlı olarak ortaya çıkabilir.
Koşum Takımlarına, Eyerlenmeye ve Tımara Direnme
Atların koşum takımlarına, eyerlenmeye veya tımara direnmesi, ağrı, kötü deneyimler veya uygun olmayan ekipmandan kaynaklanabilir. Bu davranış, huzursuzluk ve rahatsızlık belirtisidir.
Yararlı Kaynaklar:
